Urlop wypoczynkowy po niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni a badania kontrolne – Trzeba czy nie trzeba?
WSTĘP
Kodeks Pracy nie rozstrzyga wprost problemu, z którym w praktyce często mierzą się pracodawcy – czy po długiej nieobecności pracownika w pracy – tj. powyżej 30 dni, musi mieć badania kontrolne, jeżeli po takiej nieobecności planuje urlop wypoczynkowy?
W orzecznictwie wykształciły się dwie linie orzecznicze, które pozostawały względem siebie w opozycji. Jedna z nich dopuszczała udzielenie urlopu wypoczynkowego bez uprzedniego przeprowadzenia badań kontrolnych, twierdząc, że urlop wypoczynkowy oznacza odpoczynek od świadczenia pracy, więc w związku z tym nie wymaga się przeprowadzenia badań (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2008 r., sygn. akt II PK 214/07).
Druga linia orzecznicza wskazywała, że konieczne jest przeprowadzenie badań kontrolnych przed udzieleniem urlopu wypoczynkowego. W przeciwnym przypadku mogłoby dojść do sytuacji, gdzie urlop wypoczynkowy zostałby udzielony osobie niezdolnej do pracy (tak m. in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 października 2007 r., sygn. akt II PK 54/07).
Spór w tym zakresie został rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy w 2016 roku w wyroku z dnia 26 października.
PRZEŁOMOWY WYROK SN
W wyroku z dnia 26 października 2016 r. (sygn. akt III PK 9/16), Sąd Najwyższy uznał, że na pracodawcy ciąży obowiązek skierowania pracownika na badania kontrolne po ponad 30-dniowej chorobie, jeżeli pracownik bezpośrednio po zakończeniu zwolnienia chce skorzystać z urlopu. Sąd Najwyższy dodał, że takie stanowisko wynika z tego, że korzystanie z urlopu wypoczynkowego i niezdolność do pracy wzajemnie się wykluczają i nie są do pogodzenia.
Wyrok SN spotkał się z aprobatą i należy to uznać za ugruntowane stanowisko w orzecznictwie. W drodze przykładu można wskazać m. in. na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2021 r. (sygn. akt II PSKP 13/21), gdzie wyraźnie potwierdzono, że pracownik stawiający się do pracy po okresie niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni ma obowiązek poddania się kontrolnym badaniom lekarskim, na które zostanie skierowany przez pracodawcę w trybie art. 229 § 2 Kodeksu Pracy.
BADANIA KONTROLNE
Zgodnie z art. 229 § 2 Kodeksu Pracy, każdy pracownik ma obowiązek odbycia okresowych badań lekarskich. Dodatkowo, jeśli niezdolność do pracy z powodu choroby trwała dłużej niż 30 dni, konieczne jest odbycie badań kontrolnych, które mają na celu ocenę, czy pracownik może dalej wykonywać swoje obowiązki na dotychczasowym stanowisku. Natomiast w świetle art. 229 § 4 Kodeksu Pracy, pracodawca nie ma prawa dopuścić do pracy osoby, która nie posiada aktualnego orzeczenia lekarskiego potwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku.
Z przepisów art. 229 § 2 Kodeksu Pracy wynika , że pracownik ma obowiązek poddać się wymaganym badaniom lekarskim, w tym także kontrolnym. Taki obowiązek jest ściśle związany z zakazem dopuszczenia pracownika do pracy bez aktualnych badań, zawartym w § 4 tegoartykułu. Skoro zatrudnienie pracownika bez ważnego orzeczenia lekarskiego jest zabronione, to obowiązek poddania się badaniom należy traktować jako podstawowy obowiązek pracowniczy. Pracownik, który bez uzasadnienia odmawia udziału w badaniach kontrolnych, de facto uniemożliwia wykonywanie swoich obowiązków zawodowych, co stanowi naruszenie podstawowych reguł prawa pracy.
JAK WYELIMINOWAĆ WĄTPLIWOŚCI?
Zasadne wydaje się zwrócenie uwagi na konieczność jednoznacznego i precyzyjnego uregulowania zasad dotyczących przeprowadzania badań kontrolnych pracowników, którzy po dłuższej nieobecności w pracy planują skorzystać z urlopu wypoczynkowego.
Wprowadzenie klarownych wytycznych w tym zakresie miałoby istotne znaczenie nie tylko z punktu widzenia organizacyjnego, ale przede wszystkim w kontekście ochrony praw pracowniczych oraz zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy. Obowiązek odbycia badań kontrolnych przed przystąpieniem do urlopu – w sytuacji długotrwałej absencji – umożliwiłby pracodawcy upewnienie się, że pracownik jest zdolny do wykonywania obowiązków zawodowych po powrocie, nawet jeśli urlop przypada bezpośrednio po zakończeniu nieobecności. Z kolei pracownik miałby pewność, że jego stan zdrowia został zweryfikowany, co ograniczyłoby ryzyko negatywnych konsekwencji wynikających z ewentualnego powrotu do pracy w niepełni sił.
PODSUMOWANIE
Obecny stan prawny w zakresie obowiązku przeprowadzania badań kontrolnych przed udzieleniem urlopu wypoczynkowego po długotrwałej nieobecności pracownika nadal budzi kontrowersje i niejasności. Mimo że linia orzecznicza przyjęta przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 października 2016 r. (sygn. akt III PK 9/16) wydaje się być ugruntowana i znajduje potwierdzenie w kolejnych rozstrzygnięciach, to brak jednoznacznych przepisów ustawowych nadal rodzi problemy interpretacyjne..
Z perspektywy zarówno pracodawców, jak i pracowników, zasadne wydaje się wprowadzenie klarownych i precyzyjnych regulacji, które rozwiałyby wątpliwości i ujednoliciłyby praktykę stosowania prawa w tym zakresie. Pozwoliłoby to nie tylko na zwiększenie pewności prawa i spójność działań kadrowych, ale także na skuteczniejszą ochronę zdrowia pracowników i zapewnienie zgodności z przepisami o dopuszczalności świadczenia pracy.
Ustawowe doprecyzowanie tej kwestii byłoby zatem korzystnym i potrzebnym krokiem w kierunku zwiększenia transparentności oraz podniesienia standardów organizacyjnych.
